Η ελονοσία ανήκει στην ομάδα των λοιμωδών παρασιτικών νοσημάτων, προκαλείται από το πλασμώδιο της ελονοσίας και μεταδίδεται με τα κουνούπια του γένους των ανωφελών.
Αποτελεί θεραπεύσιμο νόσημα εφόσον διαγνωστεί εγκαίρως αλλά παρ’ όλα αυτά μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές ή ακόμη και το θάνατο.
Αν και βεβιασμένα θεωρήθηκε νόσημα του παρελθόντος, εντούτοις απειλεί ακόμη και ανεπτυγμένες χώρες παγκοσμίως λόγω της αυξανόμενης μετακίνησης πληθυσμών.
Το όνομα ελονοσία προκύπτει από τη σύνθεση των λέξεων "έλος" και "νόσος" και η ξένη λέξη malaria από τη σύνθεση των λέξεων "mala" και "aria", δηλαδή "κακός αέρας". Οι ονομασίες αυτές αποδίδονται στην παλαιότερη λανθασμένη αντίληψη πως ένα σύννεφο μολυσματικών υδρατμών πάνω από τα έλη και τους βάλτους ευθυνόταν για τη νόσηση στον άνθρωπο. Ουσιαστικά, οι τοποθεσίες αυτές αποτελούν το περιβάλλον αναπαραγωγής των ανωφελών κουνουπιών.
Η ελονοσία είναι μια πανάρχαια νόσος για την οποία γίνονται αναφορές εδώ και 4.000 χρόνια. Έχουν βρεθεί ιατρικές αναφορές στην Κϊνα από το 2.700 π.Χ., ενώ η περιγραφή των συμπτωμάτων της νόσου έγινε και από τον Ιπποκράτη, τον 5ο αιώνα π.Χ.
Ουσιαστικά, το νόσημα αυτό εξελίχθηκε παράλληλα με τον άνθρωπο. Πριν από 4000- 5000 χρόνια, τα ανωφελή κουνούπια στην Αφρική ανέπτυξαν ανθρωποφιλικές τάσεις. Σύγχρονες μοριακές μέθοδοι απέδειξαν πως, μέσω των τσιμπημάτων των κουνουπιών, τα παράσιτα της ελονοσίας πιθανόν «πέρασαν» το νόσημα από τον πίθηκο στον άνθρωπο.
Οι πιο σημαντικές ανακαλύψεις και εφευρέσεις της σύγχρονης επιστήμης σχετικά με την ελονοσία είναι οι ακόλουθες:
1820 – Οι Pierre-Joseph Pelletier και Joseph Bienaimé Caventou, Γάλλοι χημικοί, απομονώνουν το αλκαλοειδές κινίνη από το φλοιό του φυτού Cinchona
1880 – Ο Charles Louis Alphonse Laveran, χειρουργός του γαλλικού στρατού, παρατηρεί για πρώτη φορά τα παράσιτα στο αίμα ενός ασθενούς με ελονοσία
1886 – Ο Camillo Golgi, ένας Ιταλός νευροφυσιολόγος, περιγράφει τον τριταίο και τον τεταρταίο πυρετό και ανακαλύπτει τους μεροζωίτες
1890 – Οι Giovani Batista Grassi και Raimond Filetti, Ιταλοί ερευνητές, εισάγουν τις ονομασίες Plasmodium vivax και Plasmodium malariae για δύο εκ των υπευθύνων για ελονοσία στον άνθρωπο παρασίτων
1897 – Ο William H. Welch, ένας Αμερικανός ιατρός, ονομάζει το υπεύθυνο για τον κακοήθη τριταίο πυρετό παράσιτο Plasmodium falciparum
Ο Ronald Ross, Άγγλος αξιωματικός, ανακαλύπτει ότι τα κουνούπια ευθύνονται για τη μετάδοση της νόσου (πρώτη υπόθεση από το Σκωτσέζο Patrick Manson το 1894) και περιγράφει τον κύκλο ζωής του κουνουπιού
1898 – Οι Giovani Batista Grassi, Amico Bignami και Giuseppe Bastianelli, Ιταλοί ερευνητές, περιγράφουν το στάδιο του κύκλου ζωής του παρασίτου που λαμβάνει χώρα στο ανωφελές κουνούπι, γνωστό ως σπορογονία
1902 – Ο W. Welch κερδίζει το βραβείο Νόμπελ
1906 – Ο Camillo Golgi κερδίζει το βραβείο Νόμπελ
1907 – Ο Laveran κερδίζει το βραβείο Νόμπελ
1922 – Ο John William Watson Stephens, ιατρός, περιγράφει το τέταρτο παράσιτο της ελονοσίας που προσβάλλει τον άνθρωπο, το Plasmodium ovale
1931 – Οι Robert Knowles και Biraj Mohan Das Gupta, δύο ιατροί, περιγράφουν για πρώτη φορά το Plasmodium knowlesi σε ένα πίθηκο του γένους Macaque
1934 – Ο Hans Andersag εφευρίσκει τη χλωροκίνη
1939 – Ο Paul Hermann Muller ανακαλύπτει την εντομοκτόνο δράση του DDT
1948 – Οι Cyril Garnham και Henry Shortt, Βρετανοί επιστήμονες, ανακαλύπτουν το εξω- ερυθροκυτταρικό στάδιο του κύκλου ζωής του παρασίτου που εκτυλίσσεται εντός του ήπατος
1956 – Ο Αμερικανός χημικός Robert Cooley Elderfield ανακαλύπτει την πριμακίνη
1965 – Καταγράφεται το πρώτο περιστατικό P. knowlesi σε άνθρωπο
1971 – Κινέζοι επιστήμονες απομονώνουν την αρτεμισίνη από το φυτό Qinghao (Artemisia annua)
1980 – Καταγράφεται η πρώτη εμφάνιση αντίστασης στη χλωροκίνη στην ανατολική Αφρική
1982 – Μια αμερικανική ομάδα ερευνητών με επικεφαλής το Wojciech Krotoski ανακαλύπτει τους υπνοζωίτες (στάδια του παρασίτου που παραμένουν σε λανθάνουσα φάση στο ήπαρ και αφορούν στα πλασμώδια P. vivax και P. ovale)
1991 – Η αρτεμισίνη και τα παράγωγά της καθιερώνονται ως ανθελονοσιακά
Αναφορές:
[1] Ιστοσελίδα του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), www.cdc.gov
[2] David Warrell, Herbert Gilles, 2002, Essential Malariology 4th edition, Boston: Oxford University Press.